زیلو؛ دست بافته‌ای که احیا شد/زیرانداز ارگانیک ایرانی‌ها در میبد
یزد- زیلو از صنایع دستی منحصر بفرد استان یزد و از تولیدات میبد است و در حالی که می‌رفت تا به فراموش سپرده شود، با ایجاد خوشه زیلو از سال ۹۶ زنده شد و حالا روزهای نسبتاً خوبی را سپری می‌کند.
موبنا- روزگاری گوشه ایوان یا پشت بام خانه‌های یزد در فصل تابستان، دست بافته ارزشمندی به نام زیلو در ابعاد مختلف به ویژه ۱۲ متری وجود داشت که برای حفاظت از نور آفتاب در سایه قرار می‌گرفت و شب‌های تابستان بهترین زیرانداز برای خوابیدن در ایوان یا پشت بام خانه‌ها محسوب می‌شد و یکی از دلایل آن استحکام این دست بافته در برابر آفتاب و گرمای کویر بود.
این دست بافته زیبا با تار و پودی تنیده از جنس پنبه، یکی از ارگانیک‌ترین زیراندازهای مرکز نساجی ایران به شمار می‌رود که نمونه بارز آن مفروش شدن حسینیه‌ها با آن است.
زیلو اکنون کاربری‌ها و شکل‌های مختلفی به خود گرفته تا مخاطبان بیشتری جذب کند و امروز در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف در بازار در دسترس است البته قیمت آن بالا است و بسیاری به تهیه ابعاد کوچک، آن هم به عنوان تزئین و نه زیرانداز بسنده می‌کنند.
فعالیت‌های خوشه برتر زیلو در استان یزد
با توجه به جایگاه منحصر به فرد هنر-صنعت زیلو در استان یزد و اهمیت توسعه و رونق مجدد آن، پروژه توسعه خوشه زیلو از سال ۹۶ مطرح شده و به اقدامات برای احیا، توسعه و تقویت این هنر صنعت انجامیده است.
شرکت شهرک‌های صنعتی استان یزد با انعقاد تفاهم نامه‌ای با سازمان جهاددانشگاهی یزد در فروردین ۹۷ اجرای این پروژه را با مشارکت این سازمان آغاز کرد.
با انجام مطالعات شناختی، فعالیت‌های اجرایی پروژه از آذر ۹۷ شروع شد و در سال نخست، ۳۲ برنامه اقدام با تمرکز بر اعتماد سازی، حساس سازی و تقویت و ارتقای نیروی انسانی اجرا شد.
از نیمه دوم سال ۹۸ این خوشه به انجمن صنفی زیلوبافان میبد واگذار شد و از آن به بعد، توسعه خوشه با محوریت انجمن و حمایت مالی شرکت شهرک‌های صنعتی انجام می‌شود.
در نهایت اقداماتی انجام شد که به خودکفایی خوشه زیلو و انتخاب آن به عنوان خوشه برتر استان منجر شد تا این هنر صنعت همچنان فرش زیر پای مردم استان و کشور بماند.
ایجاد مرکز نوآوری و طراحی زیلو در استان یزد
مدیر توسعه صنعتی و فناوری شرکت شهرک‌های صنعتی یزد با اشاره به خودکفایی خوشه زیلو و برتر شدن آن در سال گذشته، به ایجاد مرکز نوآوری و طراحی زیلو به عنوان یکی از اقدامات مهم در راستای خودکفایی آن اشاره کرد.
عذرا تدین در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: این مرکز با استفاده از منابع و کمک‌های بلاعوض دولت و حمایت‌های شرکت شهرها راه اندازی شد تا این دست بافته ارزشمند بیش از پیش حمایت شود.
وی از دیگر اقدامات انجام شده برای حمایت از زیلو را راه اندازی مرکز چله پیچی و تأمین زیلو عنوان کرد و افزود: بررسی‌ها نشان داد که کیفیت چله دوانی نقش مؤثری در کیفیت زیلو دارد و یکی از چالش‌های مشترک زیلوبافان مسائل ناشی از چله پیچی نامناسب است بنابراین با الهام از دستگاه‌های چله پیچی و باز طراحی آن متناسب با نیازهای زیلوبافی نخستین دستگاه چله پیچی زیلو راه‌اندازی و در کنار آن مرکز تأمین نخ و ابزار زیلو نیز ایجاد شد.
به عقیده تدین، این مرکز نقش بسزایی در کاهش مشکلات چله، افزایش کیفیت زیلو و کاهش بهای تمام شده آن دارد و به مرور دستگاه‌ها و کارگاه‌های زیلو بافی با این نوع چله پیچی خود را تطبیق می‌دهند.
توسعه کیفیت زیلو با طرح‌های جدید
مدیر توسعه صنعتی و فناوری شرکت شهرک‌های صنعتی یزد توسعه کیفیت زیلو، معرفی زیلوی اصیل و باکیفیت به بازار و زیلوبافان، تقویت طراحی زیلو و جلب مشارکت همکاری سازمان‌ها، نهادها و نسل جوان نیز به عنوان گامی در راستای حمایت از زیلو و زیلوبافان نام برد.
وی همچنین از افزودن طراحی به زنجیره ارزش زیلو خبر داد و افزود: زیلو دستبافته‌ای بوده که معمولاً با نقش‌های محدود ذهنی بافته می شده اما از توان بالایی برای ارائه طرح‌های نوین برخوردار است از این رو دوره طراحی زیلو تدوین و با کمک استادکاران زیلوبافی و اساتید دانشگاهی برگزار شد.
تدین ادامه داد: حاصل آن تربیت طراحان، استقرار دفاتر طراحی و ارائه زیلو هایی با طرح‌های جدید الهام گرفته از طرح‌های اصیل زیلو می‌باشد. زیلو هایی که تناسب بیشتری با نیازهای بازار دارند.
برندسازی زیلوی میبد
مدیر توسعه صنعتی و فناوری شرکت شهرک‌های صنعتی یزد اعلام کرد: تلاش‌ها و پیگیری‌های انجام شده سبب شد تا «زیلوی میبد» به عنوان تنها نماینده صنایع دستی ایران پایلوت پروژه مدیریت نشان جغرافیای ایران سوئیس شناخته شود، این پروژه با هدف مدیریت جمعی برند «زیلوی میبد» به مدت دو سال با حضور مشاوران بین‌المللی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی از نیمه دوم ۱۴۰۰ شروع شده است.
تدین اعلام کرد: در فرایند توسعه خوشه زیلو در قالب برنامه‌های توسعه و بویژه پروژه‌های پژوهشی اسناد و منابع ارزشمندی درباره پیشینه زیلو، زیلوهای تاریخی، مطالعات فنی، داستان‌های زیلو، تاریخ شفاهی، فعالیت‌های توسعه‌ای و … گردآوری شده بود که برای نگه داشت این منابع و فراهم آوردن امکان استفاده علاقه‌مندان گنجینه، این منابع و اسناد زیلو با همکاری دانشگاه میبد در محل کتابخانه ایران شناسی دانشگاه میبد تجهیز و راه اندازی شد.
به گفته وی، به منظور حفظ و معرفی تاریخ غنی و ارزشمند هنر زیلو بافی مجموعه‌ای از کتاب‌ها با موضوعاتی از قبل واژه نامه زیلو، داستان‌های زیلو، سند نامه زیلو، زیلو فرش سلامت به دو زبان فارسی و انگلیسی و تجارب خوشه زیلو و… تدوین شده که مراحل نشر آنها در حال انجام است.
وی گفت: با توجه به اینکه صدها زیلوی تاریخی ارزشمند و گرانبها در مساجد و اماکن مذهبی و عمومی ایران وجود دارد که اینها گنجینه گرانبهایی از نقوش کتیبه‌ها و تکنیک‌های بافت زیلو را در خود جای داده‌اند.
این مسئول گفت: پروژه مستندسازی زیلوهای تاریخی ده‌ها زیلوی ارزشمند را عکاسی و مستند و با استخراج نقشه‌های فنی، نقوش آنها را دسته‌بندی و ارائه کرده است و گنجینه گرانبهایی را برای توسعه هنرصنعت زیلو فراهم آورده است.
مدیر توسعه صنعتی و فناوری شرکت شهرک‌های صنعتی یزد به راه اندازی هنرستان زیلو در میبد، همکاری با مرکز تألیف کتب درسی برای آموزش زیلوبافی در مقطع دبیرستان، برگزاری مسابقه عکس دانش آموزی و برگزاری کارگاه‌های طراحی برای دانش آموزان از جمله اقدامات خوشه زیلو برای ترویج هنر زیلو بافی در بین دانش‌آموزان بوده است.
حمایت شهرداری میبد از زیلو و زیلوبافان
شهردار میبد هم با اشاره به تلاش‌های زیادی که در این چند سال در شهر جهانی زیلو برای احیا و رونق هنر صنعت زیلوبافی با همکاری بافندگان زیلو، مسئولان شهرستان و دست اندرکاران صنایع دستی انجام شده است، از تداوم این تلاش‌ها برای شهر جهانی زیلو خبر داد.
مجید بهارستانی در گفتگو با خبرنگار مهر همچنین با قدردانی از تلاش‌های انجام شده و با اشاره به اینکه پنج سال از ثبت جهانی زیلو به نام میبد می‌گذرد، از آمادگی شهرداری برای حمایت از زیلوبافان و تحقق خواسته‌های آنان خبر داد.
بازگشت زیلو به زندگی یزدی‌ها
همه این اقدامات برای حمایت از زیلو در شهر جهانی زیلو یعنی میبد مؤثر واقع شده و به افزایش استقبال برای آموزش، تولید، طراحی و خرید این دست بافته ارزشمند کمک شایانی کرده است.
این اقدامات هم برای دلگرمی تولیدکنندگان زیلو و هم برای علاقمندان آن بسیار ستودنی است چرا که زیلو را از مرگ حتمی نجات داد و رونقی را برای تولیدکنندگان صنایع دستی و هنرمندان این رشته به همراه داشت.
اهمیت دادن به هنر زیلو نشان داد که اگر هر نوع صنایع دستی از جمله منسوجات در استان یزد که به مهد نساجی ایران شهرت دارد، مورد حمایت قرار گیرد، نه تنها فراموش نخواهد شد بلکه دوباره به زندگی مردم بازگشته و مورد استقبال نیز قرار می‌گیرد.