مثلث کاریزماتیک در مذاکرات هسته ای

حسن محمدی/ روزنامه نگار

ظهوروبروزداعش به عنوان گروهی تروریستی باویژگی‌هایی چون اولویت دادن به مبارزه بادشمنان داخلی وافراط آن درتکفیرتمامی افرادوگروه های غیرهمراه،اعم ازمسلمان وغیرمسلمان،که مُلهم از گروه های افراطی سابق درمنطقه همچون طالبان بودندنه تنهاشاخص‌های امنیت منطقه ای که حتی گروه بندی های سیاسی رانیزدرمنطقه تغییرداد.
۱- بوق های رسانه ای که تادیروزسپاه قدس وقاسم سلیمانی رادرلیست سیاه گذاشته بودند از قاسم سلیمانی به عنوان چهره ای نجات بخش درمنطقه یادکردند.همزمان بااین تحولات کاربران شبکه های اجتماعی در خاورمیانه وبسیاری ازنقاط جهان درخصوص قاسم سلیمانی عکس وپیام های متعدد منتشرمی کردندویکی ازقضات ترکیه‌ای پیام جالبی نوشته بود:«ازبین نوابغ نظامی فقط چندنفررامی‌شناختم که کاریزماداشتنداماعکس سردارهموطن شماراکه دیدم یک نفرهم به این تعداد افزوده شد.سردارشماکاریزمادارد.» قاسم سلیمانی که تاپیش از این فقط درقطعنامه های تحریمی شورای امنیت نامش شنیده می شد، در دوسال اخیر تبدیل به چهره ای رسانه‌ای و جهانی شد،چهره ای که همچون دارویی شفا بخش برای درمان سرطانی به نام داعش و گروه های افراطی منطقه تلقی می شد. ظهور پدیده ای به نام داعش موجب بروز برخی نگره‌هایی درچارچوب مفاهیم جدیدشدکه در ساختار نظریه های منطقه ای موثر بود.مفاهيم اگرچه دردل گفتمان‏ها – پارادايم‏ها شكل مي‌گيرند و معنامي‌شوند،امانبايدپنداشت كه اين كاملاً مانع ازفهم متقابل مي‌شود. به همین منظور در برهه ای که مذاکرات هسته ای ایران و گروه ۱+۵ با شیوه ای جدید و اراده ای جدی آغاز و پیگیری می شود برخی به درستی به اثربخشی نقش قاسم سلیمانی در روند مذاکرات اشاره می کنند. اساسا در مذاکرات حساس و مهم قدرت و ضعف نظامی عامل مهمی در روند مذاکرات محسوب می‌شود فلذا نقش سردارایرانی درتحولات امنیتی منطقه خاورمیانه از همین منظر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. پایگاه خبری المانیتور در حاشیه مذاکرات وین با اشاره به گفت‌وگوهای فشرده هسته‌ای میان ایران و۱+۵ گزارشی از نقش سردارسلیمانی منتشرکرده بود و نوشته بود:«هرچندسلیمانی هیچگاه درباره مذاکرات صحبتی نکرده است امانقش وی درمنطقه از نگاه بسیاری برای دیپلمات‌های ایرانی در مذاکرات ازجمله محمدجوادظریف سودمنداست. نقش ژنرال سلیمانی درجنگ داعش به طور نامحسوسی وی رابه نیروی کمک کننده به ظریف بدل کرده است که اکنون درمذاکرات هسته‌ای دروین حضوردارد.» درواقع نقش ژنرال سلیمانی درجنگ با سوریه ومبارزه باداعش درعراق باعث شدتابسیاری از کشورها نقش ایران درعقب راندن داعش را بپذیرندوباتوجه به اینکه پیروزی‌های ارتش عراق برداعش باهمکاری وکمک ژنرال سلیمانی حاصل شد او را مردي درسایه مذاکرات دانستند. ۲- یکی ازقوانین مهم مذاکره تفاوت اندک یااساساتفاوت نداشتن طرفین درقدرت موضوع مذاکره است. اگر تفاوت فاحشی وجودداشته باشد،طرفین پشت میزمذاکره نمی‌نشینند به همین خاطر مذاکره از موضع برابرباحفظ احترام طرفین،همیشه یکی ازنکات مورد تاکید بوده است. فلذااگرجمهوری اسلامی ایران درصنعت هسته ای قدرت وتوانمندی لازم رانداشت ومدیریت سازمان مهمی همچون انرژی اتمی به دست فردی غیرمتخصص و ناتوان بودقطعااصل مذاکره زیر سوال می‌رفت.صنعت پیشرفته هسته ای درعرصه‌های انرژی، تولید رادیودارو،شیرین کردن آب دریا و کشاورزی ازمهم‌ترین ویژگی صنعت هسته‌ای کشورمان است که دستیابی به این صنعت بسیار مهم، نتیجه ظهوراستعدادهای ذاتی جوانان ایرانی بود.  علی اکبرصالحی هنگامی که باهمتای فیزیکدان آمریکایی‌اش برسرمیزمذاکره می نشست به دلیل تسلط ویژه ای که دراین حوزه داشتندبادانشی که لازمه این مذاکرات بوددرخصوص مثلا میزان ظرفیت تولیدسوخت هسته ای ایران ووضع رآکتور آب سنگین اراک مذاکره می‌کردند. توانایی وتخصص صالحی موجب شده است که همزمان با وروداوبسیاری ازچالش های اساسی در درون مذاکرات به سرعت برطرف شودوبه قول ظریف حضور صالحی دربسیاری از موضوعات راهگشا بود و موجب شدتادرفرآیند مذاکرات مباحث مهم باقیمانده با جدیت ادامه یابد. تخصص و تعهد دیپلمات ارشدصنعت هسته ای جمهوری اسلامی ایران کلیدی که درحاشیه مذاکرات امنیتی مونیخ درقفل مذاکرات گیرکرده بودرابه درستی چرخاندوموجب شد روند مذاکرات سرعت بیشتری بگیرد. ۳-تجربه وخبرگی ازمهم‌ترین کارویژه هایی است که می توانددریک مذاکره سنگین ونفسگیر به کسب بیشترین منافع ملی برای کشورکمک نماید.مذاکره کردن مهم‌ترین هنردیپلماسی است ودر دوره دیپلماسی مدرن که رسانه ها وشبکه های اجتماعی درکمترین زمان ممکن می توانند رقیب را به گوشه رینگ ببرند،دیپلمات‌هانمی‌توانندفقط دردرون یک اتاق دربسته به دور از چشم افکار عمومی مذاکره کنندبه همین منظور دردوره مذاکرات هسته ای ایران وگروه ۱+۵ دیپلماسی پیاده روی،دیپلماسی بالکنی ودیپلماسی تويیتری به طرفین مذاکره کمک بسیاری کرد. محمدجوادظریف ازجوانانی بودکه پس ازپیروزی انقلاب اسلامی درسال ۱۹۷۹ ،واردوزارت خارجه شدوپیش ازآنکه به عنوان نماینده ایران درسازمان ملل متحدانتخاب شودمشاور کنسولگری ایران درسانفرانسیسکو بود.اوکه مدرک دکترای خودرادررشته روابط بین الملل از آمریکا دریافت کرده است،یکی ازچهره‌های ایرانی متخصص درامورآمریکاست. تخصص وتسلط ویژه ظریف درزبان انگلیسی والبته دیپلماسی مدرن،یکی ازمهم‌ترین دلایل موفقیت ایران درمذاکره باگروه ۱+۵ بود.درحالی که طرف مقابل درابتدابه دنبال شکل دادن یک میزمحاکمه برای ایران درچارچوب قطعنامه های سازمان ملل بود،محمدجوادظریف باظرافت خاصی میزمحاکمه رابه میزمذاکره تبدیل کردونه تنهاطرف مقابل نتوانست درمسیری که تعیین کرده پیش برود بلکه مجبور به امتیازدهی شد. پیشرفت جمهوری اسلامی ایران درصنعت صلح آمیزهسته ای موجب شد که طرف مقابل هنگامی که در برابر ایران می‌نشیند با شناختی که ازهویت جمهوری اسلامی ایران که ازسال‌های بعداز پیروزی انقلاب به عنوان یک بازیگربین المللی به دست آورده است،توجه نماید چرا که می داند این هویت متاثر از گفتمان اسلامی، با جهت‌گیری ضدغربی بوده وزمینه سازرویکردهای متمایز ۶‌قدرت جهانی، نسبت به برنامه هسته ای ایران شده است. در جمع بندی بحث بایداین نکته لحاظ شودکه توفیق جمهوری اسلامی ایران درمذاکرات هسته ای سه پایه داشت؛ قدرت نظامی درمنطقه،توانمندی درصنعت هسته ای وقدرت مذاکره باتیم کارکشته. در این میان وجود کاریزماتیک هرسه چهره ای که درراس این سه پایه قرارداشتندیعنی سردارسلیمانی،دکتر صالحی ودکتر ظریف درپیشبرد تفوق ایران درمذاکراتی نفسگیر نقشی ویژه واثرگذارداشت.