تاثیر تغذیه و برنامه های غذایی بر رفتارهای کودکان

مجله آنلاین موبنا – قطعا تاکنون به روش های مختلفی برای اصلاح یکی از رفتارهای فرزند خود و یا نهادینه سازی ویژگی های شخصیتی نیکو در وی فکر کرده اید. اما تا چه اندازه به نقش تغذیه در این خصوص آگاه هستید؟ تا به امروز تحقیقات مختلفی در زمینه تاثیر غذا بر تغییر روحیه و رفتارهای غالب کودکان انجام شده و البته با نتایج متفاوتی نیز همراه بوده است. با این حال احتمال موفقیت یک رژیم غذایی سالم و متعادل به منظور کمک به کودکان دارای مشکلات رفتاری، توسط متخصصین تغذیه و روانشناسان کودک بسیاری از سراسر دنیا مورد تاکید قرار گرفته است. از این رو ارزش خواهد داشت که وارد عمل شوید و برای یاری رسانی به کودک خود بر چنین مسئله ای سرمایه گذاری کنید. نکته اصلی توجه به محتوای کلی غذا بر پایه اصول یک رژیم متعادل خواهد بود؛ آیا از مواد اولیه سالم و مقوی استفاده می کنید؟ حجم وعده های غذایی به چه صورت است؟ آب چند درصد از برنامه تغذیه کودک شما را به خود اختصاص می دهد؟ میوه، سبزیجات تازه و اسیدهای چرب ضروری چطور؟ علاوه بر پاسخ دهی به سوالات نام برده، همچنین لازم است عادت های تغذیه ای بد را نیز بشناسید؛ کربوهیدارت بیش از اندازه، غذاهای فرآوری شده و مواد افزودنی!

به نظرتان مقصود از اختلال رفتاری چیست؟ مشکلات رفتاری در کودکان طیفی گسترده از شرایط متفاوت را شامل می شود که تشخیص هرکدام از آنها در تخصص روانشناسان کودک خواهد بود. در این میان ممکن است حالتی مانند ADHD (اختلال کم توجهی- بیش فعالی) موارد بیشتری را به خود اختصاص دهد. این اختلال با نشانه هایی نظیر افت دقت و تمرکز، بی خوابی، فعالیت بدنی غیر معمول، خلق ناپایدار و تحریک پذیری بالا تظاهر می یابد. در برخی موارد کودک با اختلالات دیگری همچون افسردگی نیز دست و پنجه نرم می کند. در هر صورت چنانچه مشکل یک وضعیت جدی مانند ADHD باشد و یا تنها یک افسردگی ساده، توصیه می شود پس از مشاوره دقیق با پزشک خود به بهینه سازی رژیم غذایی فرزندتان اقدام کنید. این امر می تواند نقطه آغازی موثر در تعدیل رفتار وی باشد. بنابر اطلاعات منتشر شده توسط مرکز کنترل و پیشگیری بیماری؛ CDC، تشخیص کودکان مبتلا به ADHD سالانه به طور متوسط ۳ درصد از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۶ و ۵.۵ درصد از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ افزایش داشته است. همچنین در سال ۲۰۰۷، مجموعا ۹.۵ درصد از کودکان آمریکایی ۴ الی ۱۷ ساله (۵.۴ میلیون) مبتلا به ADHD تشخیص داده شدند. باتوجه به اهمیت مطالب مذکور، پیش از آن که به بررسی جوانب مختلف یک تغذیه سالم بپردازیم، با سه مورد از بدترین خوراکی ها شروع خواهیم کرد.

1. رنگ های خوراکی مصنوعی: با گذشت زمان شواهد بیشتری پیرامون اثر سوء رنگ های خوراکی مصنوعی بر اختلال ADHD به دست آمده است، به طوری که هم اکنون این افزودنی ها را یکی از اصلی ترین علل بروز ADHD در کودکان می دانند. هرچند صحت ۱۰۰ درصدی این موضوع همچنان هم در هاله ای از ابهام قرار دارد، اما شواهد به اندازه ای قوی هستند که منتج به منع استفاده از آبی شماره ۱ (آبی درخشان)، آبی شماره ۲ (ایندیگو کرمین)، زرد شماره ۵ (تارترازین) و زرد شماره ۶ (سانست یلو) در بسیاری از کشورهای اروپایی شده است. جالب است بدانید که رنگ های نام برده تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را دارند و در خوردنی های محبوب کودکان همچون آب نبات و پاستیل استفاده می شوند.
2. شکر: غذاهای فرآوری شده حاوی مقادیر شوکه کننده ای شکر هستند. بسیاری از اوقات نیز به حضور شکر در خوراکی هایی پی می بریم که اصلا مورد انتظار نیستند! به عنوان مثال از سطح شکر به کار رفته در ماست های طعم دار، سس های مختلف، تنقلات و یا نوشیدنی هایی مانند شیر کاکائو بسیار زیاد است. بدین ترتیب روزانه کودکان در معرض مقادیر قابل توجهی از شکر قرار دارند و این دریافت بیش از حد منجر به بیش فعالی خواهد شد.
3. سدیم بنزوات: این ماده نوعی افزودنی است که در آب میوه، ادویه جات، آب نبات و بسیاری از محصولات دیگر یافت می شود. متخصصین معتقد هستند که سدیم بنزوات به تنهایی و یا در ترکیب با رنگ های خوراکی مصنوعی منجر به ظهور یا تشدید علائم ADHD خواهد شد. از این رو بهتر است مصرف خوراکی های حاوی سدیم بنزوآت را محدود کنید. از طرفی توجه داشته باشید که سدیم بنزوات با سیتریک اسید وارد واکنش شیمیایی شده و تولید بنزن می کند. بدین ترتیب مصرف خوراکی های حاوی بنزن با سدیم بنزوات به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
4. آلرژن های غذایی: هرچند این مورد در شمار افزودنی های غذایی قرار نمی گیرد، اما توجه به آن اهمیت زیادی در تغذیه کودکان خواهد داشت. از جمله مهم ترین آلرژن های غذایی می توان به لبنیات، آجیل، تخم مرغ، سویل و ذرت اشاره کرد. زمانی که یک کودک نسبت به غذایی خاص آلرژی داشته باشد، این موضوع می تواند منجر به اختلالات جدی رفتاری و همچنین تاثیر سوء بر سلامتی وی شود. البته تشخیص دقیق عامل آلرژی امری دشوار بوده و نیاز به مساعدت پزشک متخصص خواهد داشت. در بسیاری از موارد عدم تحمل نسبت به یک ماده غذایی خاص به درستی تشخیص داده نشده و احتمال ADHD مطرح می شود. برای مثال عدم تحمل گلوتن یکی از متداول ترین واکنش های آلرژیکی است که منجر به تشدید ADHD خواهد شد. این مسئله خود را در قالب بیماری سلیاک نشان می دهد. گفته می شود که یک نفر از هر ۱۳۳ داوطلب مورد بررسی، مبتلا به سلیاک بوده و با ریسک بالای تظاهر ADHD همراه است.
5. آسپارتام: تاکنون بارهای بار ارتباط میان آسپارتام با طیف وسیعی از اختلالات رفتاری و عاطفی مورد بررسی قرار گرفته است. سطح بالای آسپارتام می تواند موجب تغییر در مقادیر سروتونین (نوعی انتقال دهنده عصبی) بدن و بروز علائمی همچون اضطراب، مشکلات رفتاری، استرس و دیگر اختلالات عاطفی شود. در برخی از مطالعات، عوارض جانبی به اندازه ای شدید بودند که پزشک مجبور به توقف کار پیش از تکمیل آن می شد.
6. MSG: مونوسدیم گلوتامات ماده ای شیمیایی است که منجر به مرگ سلول های مغزی می شود. به همین علت آن را به عنوان یک “نوروتوکسین” قوی می شناسند. مطالعات مختلف حاکی از تاثیر منفی این ماده بر خلق و خو و رفتارهای کودکان بوده اند. MSG از سد خونی مغزی عبور کرده و به فیبرهای نورونی در حال توسعه (که در کودکان میلیاردها عدد از این سلول ها فعالیت می کنند) آسیب می زند.

– صبحانه: همیشه فرزند خود را به خوردن صبحانه ای کامل تشویق کنید. حتی اگر شرایط صرف صبحانه ای مفصل نیز مهیا نباشد، یک لقمه بهتر از هیچ چیز است. اجزای یک صبحانه متعادل به صورت زیر خواهد بود:

1. یک عدد تخم مرغ آب پز شده با نان سبوس دار
2. لوبیای پخته شده
3. فرنی
4. یک لیوان شیرموز

– غذاهایی که شاخص گلوکز پایینی دارند: شاخص گلوکز سطح قندی است که پس از مصرف کربوهیدرات در واحد زمان و در بدن آزاد می شود. استفاده از غذاهایی که امتیاز کمی در شاخص گلوکز کسب می کنند ضمن حفظ قند خون در وضعیت نرمال خود، به متابولسیم موثر چربی های بدن نیز کمک خواهند کرد. در واقع این شاخص ارتباط تنگاتنگی با سرعت شکست مواد غذایی کربوهیدراتی به گلوکز دارد که در نهایت باعث افزایش سطح قند خون می شوند. این افزایش منجر به تحریک بیشتر پانکراس برای آزادسازی هورمون انسولین خواهد شد که قادر است سطح گلوکز را به محدوده طبیعی باز گرداند.

هرچند والدین بسیاری از تاثیرات منفی کربوهیدرات غذاهای مختلف بر رفتارهای کودک خود آگاه هستند، اما شواهد علمی کمی در تایید این موضوع وجود دارد. با این وجود بهتر است غلات کامل با شاخص گلوکز پایین را جایگزین غذاهای کربوهیدراتی با شاخص گلوکز بالا کنید. این امر منتج به تخفیف علائم ADHD می شود و می تواند ضمن تضمین سلامت کلی بدن، به حفظ دندان ها نیز کمک کند.

– ADHD و سالیسیلات ها: شاید تعجب آور باشد اما ممکن است کودکان مبتلا به ADHD، در شرایطی نادر به ترکیبات شیمیایی خاصی که تحت عنوان “سالیسیلات ها” می شناسیم واکنش نشان دهند. هرچند چنین رویدادی احتمال کمی دارد، اما در صورت بروز هر گونه علائم غیر طبیعی به متخصص کودکان مراجعه کنید. توصیه می شود در این حالت خوراکی های حاوی سالیسیلات مانند سیب، پرتقال، نارنگی، انگور، گیلاس، زرد آلو، بادام، خیار، گوجه فرنگی و به خصوص فلفل را محدود کنید. پس از آن به مدت چند هفته رفتارهای غالب فرزند خود را زیر نظر بگیرید. آیا بهبود قابل توجهی حاصل شده است؟ همچنین لازم به ذکر است که حذف کامل خوردنی های نام برده که اغلب نیز میوه هستند، به معنای واقعی امکان پذیر نخواهد بود. تنها کافیست کمیت مصرف آنها را کاهش دهید تا بتوانید از این طریق به فرزندتان کمک کنید.

– اهمیت امگا ۳: یکی از اصلی ترین زمینه هایی که تحقیقات متعددی در حیطه ارتباط تغذیه و رفتارهای کودکان را به خود اختصاص می دهد، بحث روغن ماهی؛ منبعی غنی از اسیدهای چرب امگا- ۳ خواهد بود. ماهی حاوی اسیدهای چرب مفیدی است که می توانند ارسال سیگنال از مغز به اعضای بدن و بالعکس را تسهیل کنند. به عنوان مثال ثابت شده است که EPA (از اسیدهای چرب تشکیل دهنده خانواده امگا- ۳) قدرت بالایی در راستای تعدیل خلق، افزایش تمرکز و همچنین توانایی یادگیری در کودکان خواهد داشت. اما اگر فرزندمان علاقه ای به مصرف ماهی و یا روغن آن نداشت، چه باید کرد؟ در این مورد بهتر است برای استفاده از مکمل های حاوی اسیدهای چرب ضروری با پزشک وی مشورت کنید. از جمله غنی ترین منابع امگا- ۳ می توان به غذاهای دریایی، ماهی سالمون، تخم مرغ ها حاوی امگا- ۳، گردو و دانه کتان اشاره کرد.

– کمبود آهن و روی: جالب است بدانید که کاهش سطح آهن و روی در بدن هر دو می توانند باعث تشدید اختلالات رفتاری در کودکان شوند. برای نمونه کمبود آهن در سنین کمتر از دو سالگی؛ درست زمانی که تکامل سریع مغزی را داریم، با مشکلات دراز مدت خلق و خو و تمرکز همراه خواهد بود. همچنین تحقیقات نشان داده است که کودکان مبتلا به ADHD، سطح پایین تری از روی را در خون خود دارند. بدین ترتیب تامین روی در این کودکان منتج به کاهش علائم بیش فعالی، تحریک پذیری و ناتوانی در برقراری ارتباط اجتماعی خواهد شد. مهم ترین منابع روی و آهن شامل برنج های غنی شده، میوه های سالم و ارگانیک، غلات، لوبیای پخته شده، سبزیجات، نخود فرنگی، اسفناج، لبنیات (مانند پنیر و ماست که تنها منبعی برای روی هستند و نه آهن) است.

– نقش منیزیم: همانطور که می دانید منیزیم به عملکرد بهتر سلول های عضلانی و همینطور فعالیت الکتریکی مغز کمک خواهد کرد. استفاده از مواد غذایی حاوی این ماده و یا مکمل های محتوی آن، مدت زمان تمرکز کودک را افزایش داده و آرامش را به سیستم عصبی باز می گرداند. اگر به دنبال منبعی مناسب برای تامین منیزیم و حتی آهن مورد نیاز فرزندتان هستید، اسفناج را به هیچ عنوان فراموش نکنید! جالب است بدانید که این غذای مقوی حاوی سطوح بالایی از آنتی اکسیدان نیز خواهد بود.

– سطج ویتامین دی: ویتامین دی عملکردی معجزه آسا در بدن دارد. این ویتامین نقش مهمی در افزایش تمرکز و همینطور فعالیت صحیح مغز خواهد داشت. علاوه بر این تقویت انرژی، خلق و خو و خواب شبانه آرام نیز با سطوح مناسب از ویتامین دی بدن ارتباط هستند. بهترین راه دریافت ویتامین دی مورد نیاز بدن، قرارگیری در معرض تابش نور خورشید خواهد بود اما امکان تامین آن از طریق مواد غذایی نیز وجود خواهد داشت.

– پروتئین دریافتی: آیا به سطح پروتئین مصرفی کودک خود توجه می کنید؟ دریافت پروتیئن به ویژه در سنین پایین اهمیت زیادی بر رشد جسمی کودک خواهد داشت. همچنین پروتیئن می تواند در تعدیل رفتار و عملکرد اجتماعی نیز تاثیر داشته باشد.  گوشت گاو ارگانیک شامل مقادیر قابل توجهی از ویتامین های B12، B3، B6، آهن، روی و از همه مهم تر پروتئین خواهد بود.