آیا آمریکا از سوریه خارج می‌شود؟

ابراهیم رسولی- دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل – همه چیز از آنجا شروع شد که رییس جمهور توئیتری آمریکا در روزهای پایانی سال ۲۰۱۸ به طور ناگهانی اعلام کرد که آمریکا خیلی زود از سوریه خارج می‌شود؛ خبری که ادعا می‌شود همه را شوکه کرده است. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، منابع آگاه گفته‌اند تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای خارج کردن نظامیان این کشور از سوریه در نتیجه گفتگوی تلفنی او با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه انجام شده است. به نظر می‌رسد اردوغان در این مکالمه، به ترامپ جرات کافی برای اعلام این دغدغه ذهنی طولانی را داده و اطمینان داده که کار داعش تمام است و آمریکایی‌ها می‌توانند به خانه برگردند و خاورمیانه را به ترکیه بسپارند. ترامپ هم تصور کرد با یک تیر، دو نشان زده و همزمان با اعلام نابودی کامل داعش، با بازگرداندن سربازهای آمریکایی به خانه، دل هزاران خانواده را شاد کرده و به عنوان یک قهرمان ملی و حتی بین‌المللی مورد استقبال قرار می‌گیرد.
اما اوضاع به آن شکلی که ترامپ تصور می‌کرد پیش نرفت و تصمیم او صرفا مورد استقبال کسانی قرار گرفت که ترامپ آنها را دشمن خود می داند. عمق عصبانیت ترامپ از واکنش‌های داخلی را می توان در پیام توئیتری او یافت، جایی که نوشت: «من تنها شخصی در آمریکا هستم که وقتی می‌‌گوید با پیروزی در حال بازگرداندن نیروهای فوق‌العاده‌ خود به خانه هستم، رسانه‌‌ها آن را پوشش بدی می‌دهند. افرادی که گلایه می‌‌کنند رسانه‌‌های دروغین و کارشناسانی هستند که سال‌هاست شکست خورده‌اند. اگر تا ابد در جَنگ‌های بی‌پایان می‌ماندم، آن‌ها باز هم ناراحت بودند.»
مخالفت‌های داخلی و خارجی از سوی متحدان آمریکا بالا گرفت تا جایی که کار به استعفای برخی مقامات در دولت ترامپ رسید و متحدان آمریکا نیز آن را اقدامی ناامید کننده خواندند. اگرچه با عقب نشینی ترامپ از موضع محکم و سرسختانه خود به مرور از غافلگیری، هیجان و جذابیت خبر خروج نظامیان آمریکایی از سوریه کاسته شده و تا حدودی از صدر اخبار پایین آمده است اما مجادله بر سر خروج یا عدم خروج این نظامیان همچنان باقی است و عده‌ای هنوز می‌پرسند که آیا بالاخره نیروهای آمریکایی از سوریه خارج می‌شوند؟
در پاسخ به این سوال دو رویکرد نسبتا مشخص وجود دارد: رویکرد نخست که عمدتا حول شخصیت دونالد ترامپ رییس جمهور دمدمی مزاج آمریکا می‌چرخد معتقد است که ترامپ به دنبال عمل به وعده‌های انتخاباتی خود، چاره‌ای جز خروج از سوریه و حتی افغانستان و عراق ندارد. آنها استناد می‌کنند که ترامپ قبلا از پیمان بین المللی آب و هوایی پاریس مشهور به توافق پاریس، خارج شده است؛ او از شورای حقوق بشر سازمان ملل خارج شد؛ ترامپ حتی از یونسکو هم خارج شد؛ ترامپ به خاطر پافشاری بر ساخت دیوار امنیتی در مرز مکزیک، از اینکه طولانی‌ ترین تعطیلی دولت در تاریخ آمریکا را به نام خود ثبت کند، هیچ ابایی ندارد؛ او حتی با رهبر کره‌شمالی دیدار کرد و پوتین را یک دوست خوب نامید. ترامپ حتی در کمال ناباوری در مقابل چشمان همگان، با خارج شدن از برجام زحمات چند سال مذاکرات فشرده ایران و غرب را به باد داد. بنابراین آنها نتیجه‌گیری می‌کنند که با توجه به سابقه حرف و عمل ترامپ، خروج دو هزار نیروی نظامی آمریکا از سوریه بعید به نظر نمی‌رسد و مرغ ترامپ یک پا دارد.

عده‌ای دیگر اما معتقدند با توجه به واکنش‌های داخلی و بین‌المللی به اعلام این خبر و عقب نشینی مقطعی ترامپ از موضع سفت و سخت قبلی خود و همچنین هزینه سی میلیارد دلاری آمریکا در سوریه در سال‌های اخیر، احتمال خروج نیروهای آمریکایی و سپردن کار به دست دشمنان و رقبای آمریکا در سوریه، بعید به نظر می‌رسد. این گروه استدلال می‌کنند که استعفای برخی از مقامات کاخ سفید و همچنین انتقادات تند هم حزبی‌های ترامپ در نهایت باعث می‌شود که این مساله شکل دیگری به خود بگیرد. البته هم اکنون نیز نشانه‌های زیادی برای تلطیف موضع اولیه ترامپ بروز کرده است.
واقعیت این است که آمریکا در سوریه تقریبا به هیچ کدام از اهداف تعریف شده برای ورود به جنگ در این کشور غیر از نابودی داعش دست پیدا نکرده است. مرکز پژوهش‌های کنگره در گزارشی با عنوان «منازعه نظامی در سوریه: نگاهی اجمالی و واکنش ایالات متحده» که در دوم ژانویه ۲۰۱۹ روزآمد شده است، فهرست بلندی از اهداف آمریکا در سوریه، از انتقال قدرت از بشار اسد به دولتی مردمی تا شکست کامل داعش آورده است که از سال ۲۰۱۱ در دستور کار قرار گرفته است. آمریکا برای رسیدن به این اهداف برنامه‌ریزی کرده و از اقدامات سیاسی گرفته تا نظامی، مالی و کمک‌های انسان دوستانه را انجام داده است. به نظر می‎رسد افرادی که در دولت باراک اوباما رییس جمهور سابق آمریکا این سیاست‌ها را پی‌ریزی کردند، انتظار چنین نتایجی نداشتند.
جنگ سوریه به اندازه‌ای به درازا کشید که دولت آمریکا تغییر کرد و به تبع آن برخی از سیاست‌های آمریکا به ویژه در حوزه سیاست خارجی و به طور مشخص در ارتباط با سوریه دچار تغییر شد. در حال حاضر دولت ترامپ از بسیاری از اهداف قبلی آمریکا در سوریه دست کشید و به سه هدف عمده شامل ۱) شکست کامل داعش؛ )راه حل سیاسی برای پایان جنگ داخلی در سوریه؛ و ۳) خروج کامل نیروهای ایرانی از سوریه، تقلیل داد.
دستیابی به همین سه هدف نیز به سال‌ها زمان و احتمالا میلیاردها دلار پول نیاز دارد اما به نظر می‌رسد که ترامپ بازهم ماموریت آمریکا در سوریه را در یک هدف و آن هم شکست فیزیکی داعش در سوریه تقلیل داده و اکنون که شکست ۹۹ درصدی داعش مسجل شده، راه را برای خروج هموار دیده است. به نظر می‌رسد ترامپ دریافته حالا که نمی‌تواند واقعیت روی زمین را تغییر دهد ترجیح داده است که در سیاست‌های آمریکا در مساله سوریه بازنگری کند و این همان چیزی است که سایر سیاستمداران و تصمیم گیرندگان این کشور را عصبانی کرده است.
به اذعان خود مقامات آمریکایی از جمله جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ، حضور نظامی یا غیرنظامی آمریکا در مناطق کردنشین شرق فرات و به دست آوردن همپیمانی با کردها، در کنار شکست نظامی داعش، تنها دستاورد آمریکا از هشت سال مداخله و هزینه ۳۰ میلیارد دلاری و البته کشته و زخمی شدن دو نظامی این کشور در سوریه است. بنابراین اینکه آمریکا بخواهد از آینده سوریه دست بشوید، جای بحث دارد و این همان چیزی است که سیاستمداران و تصمیم گیرندگان آمریکایی در دولت و کنگره نمی‌خواهند آن را بپذیرند.
کردها که به واسطه حضور نیروهای آمریکایی و ائتلاف ضد داعش تلاش کرده‌اند در چند سال گذشته گام مهمی در راستای آرزوی دیرینه خود یعنی حاکمیت بر مناطق کردنشین سوریه در شرق فرات بردارند و همزمان خودشان را از حملات ترکیه و دمشق و حتی روسیه در امان نگه دارند، اصلا از شنیدن این خبر خوشحال نشدند.
اگرچه عده‌ای از گروه های کردی از این تصمیم غافل‌گیر نشدند و به طرح‌های جایگزین مانند منطقه پرواز ممنوع و ادامه حمایت هوایی از مناطق کردنشین اشاره کردند اما عده‌ای از آنها، خروج ناگهانی نیروهای آمریکایی از شرق سوریه را مانند «خنجر زدن از پشت» می دانند. ریزان حدو مشاور رسانه‌ای یگان‌های مدافع خلق در یک موضع‌گیری تند، ایالات متحده را به خیانت به کردهای سوریه متهم کرد. صالح مسلم مسئول روابط خارجی جنبش جامعۀ دموکراتیک کردهای سوریه و از چهره‌های بانفوذ کردها، خروج نظامیان آمریکایی از شرق فرات را زمینه چینی برای ادامه اشغال‌گری ترکیه دانست که با همدستی واشنگتن و آنکارا صورت گرفته است.
کردهای سوریه حتی اعلام کردند که در حال مذاکره برای رسیدن به یک توافق سیاسی با دولت بشار اسد هستند و مذاکرات در این باره با میانجی‌گری روسیه صورت خواهد گرفت. آنها پا را فراتر گذاشتند و همان طور که روزنامه شرق الاوسط می‌نویسد: «چند روز بعد از توئیت دونالد ترامپ، سیبان حمو، فرمانده یگان‌های مدافع خلق کرد سوریه به همراه یک هیئت به پایگاه حمیمیم رفت سپس دیداری محرمانه در دمشق برگزار شد که علی مملوک، مدیر دفتر امنیت ملی سوریه، علی ایوب، وزیر دفاع سوریه و هیئت نظامی روسیه در آن حضور داشتند.» طبق گفته منابع شرق الاوسط، حمو در این سفر حامل پیامی با محتوای «تحویل مرزها به دولت سوریه در ازای موافقت دمشق با حکومت محلی با ضمانت روسیه» بوده است.
بولتون، در سفر اخیر خود به رژیم صهیونیستی، علاوه بر کشیدن ترمز اقدام عجولانه ترامپ، حامل پیام مهمی برای کردها به عنوان تنها متحدان آمریکا در سوریه نیز بود. او که از ناامید شدن کردها از آمریکا به شدت نگران است، برای دادن اطمینان خاطر به آنها گفت: «آمریکا از متحدان کرد خود خواسته محکم بایستند و به دنبال حفاظت از طریق روسیه یا دولت بشار اسد نباشند. واشنگتن می‌خواهد عملیات نظامی ترکیه در سوریه تنها پس از هماهنگی کامل با دولت آمریکا باشد.» بولتون گفت که ما کردها را فراموش نکرده‌ایم و تاکید کرد: «خروج نظامی آمریکا از سوریه تنها بعد شکست کامل نظامی داعش و تضمین ترکیه به امنیت کردهای متحد آمریکا در منطقه صورت می‌گیرد و هیچ جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی از شمال شرق سوریه تعیین نشده اما ما هیچ تعهد نامحدود هم نداده‌ایم. جدول زمانی بر اساس تصمیمات سیاسی تعیین خواهد شد.»
بخشی از اهداف سفر بولتون و همچنین مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا به منطقه خاورمیانه، در همین راستا بود که اطمینان حاصل شود خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، به منافع ایالات متحده ضربه نمی زند اما واکنش ترکیه نسبت هب این موضوع و خودداری اردوغان از دیدار با بولتن، نشان می‌دهد که برنامه خروج ممکن است طبق پیش‌بینی‌ها پیش نرود.
در واقع بولتون در سفر خود به خاورمیانه دست روی همان اهدافی گذاشت که در گزارش مرکز پژوهش‌های کنگره بود مبنب بر اینکه، شکست داعش مسجل شود، ایران به طور کامل از سوریه خارج شود و آسیبی به همپیمانان آمریکا در سوریه یعنی کردها وارد نیاید. پوپئو نیز در تور خاورمیانه‌ای خود به کرات همین اهداف را تکرار کرده است اگرچه نوک پیکان حملات او بیشتر متوجه ایران است.
از سوی دیگر، تقریبا همه می‌دانند که ترامپ تصمیم خود را گرفته و دیر یا زود نیروهای نظامی آمریکا را از سوریه خارج می‌کند و حتی پمپئو گفت: «تصمیم ترامپ در زمینه‌ خارج ساختن سربازان آمریکایی از سوریه واضح است. سربازان آمریکایی از آنجا خارج خواهند شد.» بنابراین مخالفان طرح ترامپ با علم به اینکه او بالاخره تصمیم خود را عملی خواهد کرد، تلاش می‌کنند راهی پیدا کنند تا این خروج با کمترین هزینه و بیشترین نفع برای منافع ایالات متحده در خاورمیانه باشد. از این رو به نظر می‌رسد بحث اصلی دونالد ترامپ و حتی مخالفانش در آینده، بحث بر سر نحوه خروج آمریکا از منازعه سوریه باشد که اتفاقا برای هر دو طرف چالش برانگیز است.