موبایل در حوزه پرداخت‌های الکترونیکی پیشرو اسـت
کارشناسان معتقدند به‌زودی در بانکداری جدید دیجیتال، دستگاه‌های کارتخوان قدیمی حذف و شبکه دیجیتال جدیدی جایگزین بانکداری الکترونیک و بویژه کارت‌های مغناطیسی فعلی می‌شود.
موبنا؛ ابوالفضل شاکری – در بانکداری دیجیتال کل عملیات بانکداری در نظام یکپارچه انجام و برداشت پول از حساب در این نوع بانکداری تبدیل به یک پروتکل بین مشتری و بانک می‌شود. در شبکه بانکداری دیجیتال، کنترل و شفافیت بسیار بیشتر و کلاهبرداری کمتر خواهد شد. برای سهولت در استفاده از کارت‌های هوشمند، سه شرکت ویزا، مسترکارت و یوروپی اقدام به تهیه دستورالعمل‌های مشخصی تحت عنوان EMV کردند که مخفف سه حرف اول این شرکت‌هاست. ارائه این دستورالعمل، مسیر را برای جایگزین شدن کارت‌های هوشمند به‌جای کارت‌های مغناطیسی متداول هموار کرد. کارت‌های EMV که به نام کارت‌های تراشه یا کارت‌های هوشمند نیز شناخته می‌شوند، در اصل یک استاندارد جهانی برای کارت‌های هوشمند مبتنی بر فناوری تراشه است. استفاده از فناوری کارت‌های هوشمند EMV به‌سرعت در حال رشد است و سیستم‌های پرداخت جهان به سمت این فناوری حرکت می‌کنند، چراکه سیستم مبتنی بر این فناوری از ضریب امنیتی بالایی برخوردار بوده و امکان کنترل دقیق تراکنش‌های اعتباری به‌ویژه از طریق تلفن همراه را فراهم می‌کند. با این مقدمه گفت‌و‌گویی با دکتر مسعود داوری‌نژاد صاحب‌نظر حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و بانکداری الکترونیک داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
**وضعیت بانکداری الکترونیک ایران در مقایسه با سایر کشورها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
برای چنین مقایسه‌هایی باید نخست یکسری شاخص تعریف کرد. بهتر است موضوعات این حوزه را به‌صورت تفکیکی بررسی کنیم. ببینید در ایران جمعیت گسترده‌ای از خدمات کارت‌های بانکی استفاده می‌کنند؛ در واقع خدماتی که بعضاً ما در ایران شاهد آن هستیم، در هیچ‌کجای دنیای نمی‌بینیم. هرکسی از هر کارتی به هر کارت دیگر یا هرجایی که بخواهد می‌تواند پول منتقل کند. درحالی‌که چنین روش‌هایی در بسیاری از کشورهای دنیا به دلایل متعددی امکانپذیر نیست. ارائه چنین خدماتی در کشورمان باعث شده تا آمار استفاده از کارت‌های الکترونیک در کشور به‌شدت بالا برود؛ هرچند این روش مخاطرات امنیتی بسیار بالایی هم دارد. به‌عنوان‌مثال مواردی نظیر سرقت اطلاعات، سرقت پول و… چالش‌هایی هستند که در شیوه فعلی باعث نگرانی‌های بسیاری شده است. احتمالا برای خود شما هم پیش آماده که ببینید برخی افراد شماره رمز کارت‌بانکی‌شان را با صدای بلند به فروشنده اعلام می‌کنند و اصلا از تبعات چنین کاری مطلع نیستند. متأسفانه این اشتباهات در حالی رخ می‌دهد که دسترسی به دستگاه‌های اصطلاحاً کپی کننده کارت‌های بانکی به‌سادگی فراهم است و این یعنی ریسک بالا برای افرادی که از چنین کارت‌هایی با این شرایط استفاده می‌کنند. در این موقعیت عملاً تنها سد امنیتی این کارت‌ها در برابر سارقین یک رمز چهاررقمی است که متأسفانه به دلیل نبود فرهنگ استفاده از چنین امکاناتی، بسیاری از افراد با صدای بلند همین سد امنیتی را هم برای سارقان اطلاعات و پول، می‌شکنند و نتیجه هم مشخص است!
** به نظر شما چه شخصی یا سازمانی باید در این خصوص اقدام پیشگیرانه انجام داده و چاره‌اندیشی کند؟
آن بخشی که مربوط به نقل‌و‌انتقال منابع مالی است آن بخشی که مربوط به نقل‌و‌انتقال منابع مالی است که مردم هم از فرایند و نحوه انجام آن بی‌اطلاع بوده و اصطلاحاً آن را نمی‌بینند؛ چنین مواردی با تدوین و اجرای دقیق استانداردهای معتبر انجام می‌شود؛ اما آن بخشی که مربوط به مردم است، بانک‌ها و حتی بانک مرکزی باید اطلاع‌رسانی و آموزش لازم را از طریق رسانه‌ها انجام دهند. دائماً باید به مردم آموزش داده شود که مثلاً اعلام کردن رمز عبور با صدای بلند چقدر می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.
**می‌توان گفت که زیرساخت فنی بانک‌های ایران به لحاظ امنیتی کامل است، اما نحوه استفاده کاربران و عدم آموزش این بخش را دچار چالش کرده؟
نه این‌طور نیست. ببینید ما جزو معدود کشورهایی هستیم که نظام یا استاندارد EMV را نداریم. سال‌های سال است این استاندارد مبنای کارشده است. در این استاندارد از کارت‌های چیپ‌دار استفاده می‌شود. شما امروز اگر بخواهید از خدمات بانکداری الکترونیکی به‌طور استاندارد استفاده کنید، باید مطابق فناوری EMV عمل کنید. البته می‌توانید بدون در نظر گرفتن استانداردهای جهانی هم کم‌و‌بیش پیش بروید، اما محدود به مرزهای یک کشور خواهید بود و تعاملی با دنیا نخواهید داشت. به این دلیل که کارت‌های ما اصطلاحاً مغناطیسی است و استانداردهای روز دنیا را ندارد.در این شرایط حتی اگر به سیستم بانکی خارج از کشور نیز وصل شویم، هر خطری که وجود داشته باشد، متوجه کشور ما است.
** با این تفاسیر شما معتقد هستید که به دلایل امنیتی، همه کارت‌های بانکی مغناطیسی موجود در کشور باید عوض‌شده و از سیستم جدیدتر EMV استفاده شود؟
بله باید این اتفاق بیافتد. در واقع به همین دلیل است که بحث مهاجرت به کارت‌های EMV مطرح‌شده است. بعضی از بانک‌های کشورمان هم کم‌و‌بیش این کار را انجام داده‌اند. البته چنین مهاجرتی نیازمند سرمایه‌گذاری سنگینی هم هست و صد البته مهم‌تر از این سرمایه‌گذاری، چنین اقدامی نیازمند مدیریتی حساب شده است. برای اینکه ما به شبکه بانکداری جهانی متصل شویم، باید این اصلاحات ساختاری و زیربنایی انجام شود. این اصلاحات ساختاری باعث می‌شود تا معضلات امنیتی و سرقت از کارت‌های بانکی هم به‌شدت کاهش پیدا کند. بارها در اخبار و رسانه‌ها خوانده‌اید که شخصی باوجود آنکه تصور می‌کرده مقدار مشخصی پول در حساب کارتش دارد، اما هنگام خرید یا استعلام موجودی متوجه شده که کل موجود حسابش خالی شده است. در حالی که می‌توانیم با استفاده از استانداردهای روز دنیا بحث سرقت اطلاعات یا منابع مالی کاربران را کاهش دهیم.
** آیا برای استفاده از فناوری جدید کارت‌های بانکی، ضرورتی به تعویض دستگاه‌های پوز فعلی هم هست؟
ضرورتی به تعویض همه دستگاه‌های پوز نیست، چراکه خیلی از دستگاه‌های پوز فعلی، کارت‌های EMV را هم پشتیبانی می‌کنند.
** کشورمان در حوزه پرداخت‌های موبایلی چه وضعیتی دارد؟
در حوزه‌های پرداخت‌های موبایلی فناوری‌های مختلفی وجود دارد که ساده‌ترین آن استفاده از کدهای USSD است. در خیلی از نقاط دنیا نظیر هند یا آفریقا استفاده از این سرویس به‌دلیل سهولت و کاربرد آن مرسوم است. حتی در برخی نقاط دنیا انتقال‌های مالی در حد بسیار محدود نیز با استفاده از کدهای USSD امکانپذیر است؛ البته این را هم بگوییم که به دلایل متعدد دزدی در این روش نسبت به سایر فناوری‌های موجود آمار بیشتری دارد. فناوری دیگر مربوط به OTT است. در این فناوری از اپی استفاده می‌شود که از طریق اینترنت به درگاه بانک وصل می‌شود؛ استفاده از این اپ‌ها، کار را بسیار ساده کرده است. خیلی راحت پرداخت را انجام می‌دهید، پول منتقل می‌کنید. با این تفاسیر می‌توان گفت که وضعیت موبایل بانکینگ نسبت سایر حوزه‌ها شرایط بهتری دارد. در واقع با توجه به شرایطی که در حال حاضر در کشور وجود دارد، موبایل در حوزه پرداخت‌های الکترونیکی پیشرو است.
** پیشنهاد شما در خصوص بهبود پرداخت‌های الکترونیکی چیست؟
سیستم بانکداری الکترونیک کشور باید به سمت کیف‌پول الکترونیکی برود. این سیستم محاسن زیادی دارد. به‌عنوان‌مثال یک فردی که صاحب کیف‌پول الکترونیکی است، می‌آید مبلغی داخل این کیف شارژ می‌کند. بعد تمام تراکنش‌های بعدی می‌رود در همان مرکز انجام می‌شود. دیتا در کیف باقی می‌ماند تا اولین زمانی که به سیستم آنلاین از طریق اینترنت وصل شد، اطلاعات منتقل شود. مزیت دیگر این سیستم این است که ده‌ها تراکنش مختلف را تبدیل به یک تراکنش کلی می‌کند. از همه مهم‌تر اینکه هزینه‌های انتقال را هم بشدت کاهش می‌دهد. وقتی به میلیون‌ها تراکنش مالی در طی یک روز توجه می‌کنید، تازه متوجه بار سنگین شبکه مالی و بانکی کشور در نقل و انتقال پول می‌شوید.
** گفته می‌شود روزانه بیش از ۱۵۰میلیون تراکنش مالی در شبکه بانکی انجام می‌شود، به عنوان سوال آخر بفرمایید اگر این حجم با استفاده از کیف‌پول الکترونیکی تقلیل یابد، قطعی یا کندی شبکه‌ای نظیر شتاب نیز بهبود می‌یابد؟
در بحث شبکه شتاب ما اطمینان بسیار بالایی داریم. حالا اینکه مردم می‌بینند شبکه گاهی دچار مشکل می‌شود، مربوط به سرپل‌های متعددی است که سر راه انتقال پول وجود دارد. به فرض کاربر می‌خواهد کارت بکشد و خریدی انجام دهد؛ ناگهان دستگاه پوز اعلام می‌کند که عملیات ناموفق بوده است، در حالی این نقص ربطی به شبکه شتاب ندارد و ممکن از مشکل از جای دیگری باشد. ممکن است شبکه اصلی بانک صادرکننده کارت، دچار مشکل شده باشد. همه این مسائل باعث می‌شود تا اختلالی در شبکه بوجود بیاید. شبکه شتاب به‌گونه‌ای طراحی‌شده که اگر برفرض بخشی از آن دچار مشکل شود، جایگزین آن کل بار شبکه را دوش می‌کشد و کاربر از این بابت دچار مشکلی نخواهد شد.
