گاوخوني هر روز خشكيده‌تر مي‌شود

شهرت ملي و جهاني گاوخوني متاسفانه نتوانست به ادامه حيات اين تالاب كمكي كند و علي‌رغم هشدارهاي كارشناسان و فعالان محيط زيست به‌دليل بي‌توجهي مسئولان تالاب گاوخوني خشكيد.
بد نيست كمي درباره گاوخوني بدانيد؛ اين تالاب كه بيش از ۱۰ ميليون سال قدمت دارد در ۱۶۸ كيلومتري جنوب اصفهان مابين اصفهان و يزد قرار دارد و مساحتي به وسعت ۴۷۶ كيلومتر مربع را پوشش مي‌دهد و سطح حوضه آبريز آن به ۴۱ هزار و ۵۰۳ كيلومتر مربع مي‌رسد. گاوخوني به صورت دائمي از زاينده رود و همچنين به شكل فصلي از رودخانه ايزدخواست تامين مي‌شود كه هر دو فعلا خشك هستند. گونه‌هاي جانوري اين منطقه را گراز، آهو، گورخر، يوزپلنگ و بزمجه تشكيل مي‌دهند و به علاوه پرندگان مهاجري همچون فلامينگو، كشيم، غاز خاكستري، آنقوت، بوتيمار كوچك و … در زماني كه تالاب زنده بوده به گاوخوني مهاجرت مي‌كردند.
واقعيتي كه نمي‌توان از آن چشم‌پوشي كرد لطمات جبران‌ناپذيري است كه خشكي گاوخوني نه تنها بر محيط زيست كه بر انسان‌ها وارد مي‌كند. ريزگردهاي سمي و خطرناكي كه در بستر خشك اين تالاب وجود دارند توسط باد و عمليات انتقال هوا به شهرها و روستا مي‌آيند و امراضي همچون سرطان ريه را به همراه دارند.
متاسفانه طبق آماري كه در رسانه‌هاي محلي منتشر شده است، در دو سال اخير بيش از ۷۰ نفر در شهرستان ورزنه (نزديك‌ترين شهر به گاوخوني) دچار انواع سرطان‌ها شده‌اند و اين در حالي است كه پيش از آن سرطان در اين منطقه بسيار نادر بود. به همين خاطر برخي از كارشناسان سلامت و محيط زيست اعلام كرده‌اند كه اگر خشكي تالاب گاوخوني به همين صورت ادامه پيدا كند، در ۱۰ سال آينده ۱۰ هزار نفر سرطاني در يزد،۳۵ هزار سرطاني در اصفهان و ۲۵۰۰ نفر سرطاني در شهركرد تنها بر اثر ريزگردهاي برخاسته از گاوخوني خواهيم داشت. يك كارشناس و فعال محيط زيست در گفت‌وگو با «قانون» درباره اهميت تالاب‌ها و اثراتي كه خشكي آن‌ها بر زمين دارد، گفت: تالاب‌ها به طور كلي نقشي متعادل كننده در اكوسيستم‌هاي اطرف خود دارند و خودشان هم يك اكوسيستم درحال تغيير و پويايي هستند. در اين تالاب‌ها علاوه بر اينكه موجودات زنده‌اي زيست مي‌كنند، جانوران ديگري همچون پرندگان مهاجر نيز به آن جذب مي‌شوند لذا همين امر باعث يك مجموعه زيستي و متعادل كننده اكو سيستم مي‌شود.
سيداحمد خاتون آبادي در ادامه نقش تالاب را در مهار ريزگردها بيان كرد: ريزگردها به‌دليل رطوبتي كه تالاب در اطراف خود ايجاد مي‌كند، سنگين مي‌شوند و در تالاب رسوب مي‌كنند. به همين خاطر تالاب نقش تصفيه كننده هوا را نيز ايفا مي‌كند. او همچنين خاطر نشان كرد: تالاب‌ها از طرفي محل تجمع پساب‌ها هستند. به اين دليل كه تالاب‌ها در انتهاي حوضه آبريز رودخانه‌ها هستند و تمام مواد شيميايي رودخانه‌ها در تالاب‌ها ريخته مي‌شود.
خاتون آبادي ادامه داد: حال اگر اين تالاب‌ها خشك شوند‌ريزگردهايي كه در بيابان‌هاي پيراموني آن‌ها وجود دارند چون رطوبتي نيست در هوا معلق مي‌مانند و تا ارتفاع ۴ هزار متري بالا مي‌روند و تا ۲ هزار كيلومتر مي‌توانند از محل خود دور شوند. به همين خاطر ريزگردهاي هورالعظيم به تهران رسيدند. او مي‌گويد: از ديگر نتايج خشك شدن تالاب از بين رفتن نقش متعادل كننده اكوسيستم،از بين رفتن حيات‌وحش و دوري پرندگان مهاجر، از دست دادن جاذبه‌هاي توريستي، مهاجرت ساكنان پيرامون تالاب به شهرها و روستاهاي ديگر و نا امن شدن منطقه است. خاتون آبادي مي‌افزايد: مهم‌ترين آسيبي كه خشكي تالاب گاوخوني بر محيط دارد اين است كه رسوباتي مانند كادميم و جيوه و ديگر فلزات سنگيني كه طي سالياني متمادي از شهرها و كارخانجات به تالاب ريخته شده و در آن رسوب كرده، با يك باد از سطح تالاب برداشته شده و به صورت ريزگردها به شهرها برده مي‌شود و باعث سرطان‌هاي گوناگوني مي‌شود.
اما همين آمار و ارقام نگران كننده باعث شده تا حرف و نقل‌هاي متفاوتي درباره گاوخوني زده شود و همه به نوعي در تلاش براي نجات گاوخوني باشند. اين حرف‌ها و نظرات و گاهي راه‌ حل‌ها اغلب از زبان مسئولان استاني و كشوري گفته مي‌شود كه البته تاكنون نتيجه چشمگير يا حداقل قابل رويتي نداشته است.
نبود برنامه‌ريزي
آنچه مسلم است اين است كه تاكنون براساس يك تصویر واقع بینانه و يك برنامه‌ريزي مدون و بلند مدت براي نجات تالاب گاوخوني حركت نكرده‌ايم، وجود تالاب‌ گاوخوني مانع ایجاد کانون‌های جدید گرد و غبار خواهد شد. نجات تالاب گاوخوني در گروي يك برنامه‌ريزي و مشاركت همگاني است شايد يكي از راه‌حل‌هاي اين مشكل اختصاص اعتبارات ملي قابل توجه  و اصلاح الگوي كشاورزي و استفاده از آبياري قطره‌اي در استان اصفهان است.