سونوگرافی، تجارتی پرسود

امیرحسین خواجوی| بسیاری از مادران باردار و خانواده‌های ایرانی برای آگاهی از وضع و رویت جنین در ماه‌های مختلف بارداری اقدام به سونوگرافی‌های متعدد می‌کنند. در سال‌های نه‌چندان دور اگر ٢ تا ٤ نوبت سونوگرافی از سوی متخصصان زایمان یا ماما‌ها برای زنان باردار تجویز می‌شد، حالا این خود زنان باردار هستند که اصرار زیادی برای سونوگرافی دارند. افزایش تقاضایی که البته از سوی مراکز مختلف تصویربرداری پزشکی و متخصصان زنان و زایمان هم بی‌پاسخ نمانده است و در مواردی حتی این گروه‌های پزشکی هستند که نیاز به انجام مکرر سونوگرافی را به زنان باردار و خانواده‌ها القا می‌کنند. این افزایش تقاضا برای انجام سونوگرافی در دوران بارداری با پیشرفت‌های تکنولوژیک و ورود دستگاه‌های تصویربرداری پیشرفته رونق بیشتری هم پیدا کرده است. حالا به جای سونوگرافی‌های سیاه و سفید با تصاویر نه‌چندان واضح، سونوگرافی‌های سه‌بعدی و چهار‌بعدی با وضوح تصویر بالا و امکان رویت حرکت جنین، بسیاری از خانواده‌های ایرانی را برای انجام هرچه بیشتر و البته غیرضروری این قبیل سونوگرافی‌ها ترغیب می‌کند. برخی از زنان باردار فقط برای تهیه عکس از مراحل مختلف جنین و تهیه آلبوم اقدام به چنین کاری می‌کنند و برخی دیگر نیز برای تشخیص شباهت‌های ظاهری جنین اصرار به انجام سونوگرافی‌های رنگی و چندبعدی دارند. درحالی مد سونوگرافی‌های چندبعدی در جامعه رواج یافته که در بسیاری از موارد انجام این سونوگرافی‌ها كاملا غیرضروری است و هیچ كاربرد علمی ندارد. اقدامات غیرضروری که علاوه بر افزایش بی‌مورد هزینه‌های دوران بارداری حتی می‌تواند عوارض ماندگار و خطرناکی برای جنین به همراه داشته باشد. بسیاری از متخصصان و کارشناسان این حوزه معتقدند سونوگرافی‌های سه‌بعدی و چهاربعدی به دلیل انرژی زیادی که دارد، می‌تواند خطرات زیادی را متوجه جنین کند.
سونوگرافی سه‌بعدی یک‌میلیون تومان
با وجود هشدارهای کارشناسان و متخصصان این حوزه درخصوص پیامدهای خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی سونوگرافی‌های چندبعدی، این اقدام در بین خانواده‌های ایرانی طرفداران زیادی پیدا کرده است؛ خانواده‌هایی که آرزو دارند نخستین حرکات فرزندشان را به کمک تکنولوژی‌های جدید پزشکی از نزدیک مشاهده کنند و زوج‌های جوانی که دوست دارند از مراحل مختلف دوران جنینی فرزندشان عکس بگیرند و صفحات نخست آلبوم فرزندشان را با این عکس‌ها پر کنند. اما این افزایش تقاضا برای انجام سونوگرافی جدا از علاقه خانواده‌ها، دلایل دیگری هم دارد؛ دلایلی که به گفته جلال جلال شکوهی، رئیس انجمن رادیولوژی ایران باید آن را در ارایه این خدمات در مطب‌های متخصصان زنان و زایمان جست‌وجو کرد. او در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «براساس مصوبه چند‌ سال پیش معاونت درمان وزارت بهداشت، متخصصان زنان و زایمان اجازه انجام سونوگرافی را دارند. البته این مجوز قیدهایی دارد که متاسفانه به دلیل برخی منفعت‌طلبی‌ها رعایت نمی‌شود. براساس این مصوبه این گروه از پزشکان به دلیل گذراندن دوره چند ماهه سونوگرافی، اجازه ارایه این خدمات را به مراجعانشان دارند، ولی حق نصب تابلو، چاپ سربرگ و دریافت پول بابت این خدمات را ندارند، اما متاسفانه درحال حاضر این گروه از متخصصان همه این کارها را انجام می‌دهند و یکی از منابع اصلی درآمدشان هم ارایه این خدمات است.»
جلال شکوهی با اشاره به نقش خود ارجاعی در افزایش آمار سونوگرافی در بین زنان باردار، تاکید می‌کند: «به طور نرمال طی دوران بارداری ٢ تا ٣ بار به سونوگرافی معمولی نیاز است، درحالی‌که این خود ارجاعی از سوی برخی از متخصصان زنان و زایمان باعث شده تا تعداد دفعات سونوگرافی در بین زنان باردار به ١٠ تا ١٥ مرتبه هم افزایش پیدا کند. در بسیاری از موارد این سونوگرافی‌ها به صورت سه یا چهار‌بعدی انجام می‌شود که هیچ لزومی ندارد، ولی همان‌طورکه گفتم منافع مالی برخی افراد سودجو باعث شده تا سونوگرافی‌های چندبعدی در جامعه مد شود.» او ادامه می‌دهد: «تعرفه سونوگرافی معمولی برای مراکز تصویربرداری پزشکی ٧٠ تا ٨٠‌هزار تومان است و سونوگرافی‌های چندبعدی هم حداکثر ٢٥٠‌هزار تومان هزینه دارد، ولی برخی از متخصصان زنان و زایمان تا یک‌میلیون تومان هم برای انجام سونوگرافی‌های رنگی و سه‌بعدی از مراجعان پول می‌گیرند که هیچ نظارت و تعرفه خاصی هم وجود ندارد. این درحالی است که براساس قوانین وزارت بهداشت، این متخصصان نباید پولی برای ارایه این خدمات از زنان باردار و به‌طورکلی بیمارانشان دریافت کنند و این کار تخلف و اجحاف به مردم است.»
رئیس انجمن رادیولوژی ایران در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون با این افراد برخوردی صورت گرفته است، می‌گوید: «ما مرتبا تخلفات در این زمینه را به وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی گزارش کرده‌ایم ولی هیچ فایده‌ای نداشته و توجهی به این مسأله نشده است. درحال حاضر یک متخصص زنان و زایمان هم سونوگرافی تجویز می‌کند و هم خودش این کار را انجام می‌دهد و این خود ارجاعی علاوه بر افزایش نامعقول سونوگرافی برای نظام درمانی کشور هم هزینه‌ساز است.»
سونوگرافی‌های سه‌بعدی برای جنین خطرناک است
به گفته رئیس انجمن رادیولوژی ایران هرچند سونوگرافی با توجه به ماهیت امواجش برای مادر و جنین عوارضی ندارد، ولی سونوگرافی‌های چندبعدی می‌تواند برای جنین خطرناک باشد. او در این‌باره می‌گوید: «از آنجا كه در سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی انرژی زیادی به جنین وارد می‌شود، این انرژی ممكن است برای جنین خطرناك باشد، گرچه هنوز خطرات احتمالی به اثبات نرسیده، ولی نتایج برخی تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد، به دنبال سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی احتمال سوختگی در بافت نرم جنین وجود دارد همچنین به دلیل انرژی بسیار بالا، امكان بروز آسیب به حلزون شنوایی جنین نیز هست. دستگاه‌های سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی برای گرفتن تصویر مناسب حداكثر انرژی «آلتراسوند» را به داخل بدن مادر می‌فرستند و چنانچه «پروب» این دستگاه بیش از اندازه روی شكم مادر باردار نگه داشته شود، حتی می‌تواند مایع‌آمنیوتیك (كیسه اطراف جنین) را به جوش بیاورد و به بافت‌های جنین آسیب بزند.»
او ادامه می‌دهد: «سونوگرافی‌های چندبعدی فقط در صورت صلاحدید پزشك و تا حدامكان یك مرتبه در هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ بارداری توصیه می‌شود. این نوع سونوگرافی معمولا زمانی برای زنان باردار تجویز می‌شود كه پزشک در سونوگرافی دوبعدی به ضایعه‌ای برخورد كرده باشد و به وجود ناهنجاری مشكوك شود كه برای به دست آوردن اطلاعات كامل‌تر و تشخیص قطعی از سونوگرافی سه‌بعدی استفاده می‌كند. برای مثال ضایعاتی در صورت جنین یا شكاف كام و همچنین مشكلاتی در اندام و دست و پا و به طور كلی آنومالی‌های اندام‌ها و ضایعاتی كه در ظاهر اندام وجود دارد، با كمك سونوگرافی سه‌بعدی به‌راحتی قابل تشخیص است. همچنین در مواردی كه احتمال بیماری‌های كروموزومی وجود دارد یا اگر آنومالی در حاملگی قبلی مادر وجود داشته باشد، برای رسیدن به اطلاعات كامل‌تر سونوگرافی سه‌بعدی توصیه می‌شود.»
سونوگرافی به یک تجارت تبدیل شده است
اما بخشی از رواج سونوگرافی‌های چندبعدی در بین خانواده‌های ایرانی را باید در تبلیغات و بازارگرمی‌های ارایه‌دهندگان این خدمات جست‌وجو کرد. تبلیغاتی که باعث شده تا مادران باردار این اقدام تشخیصی را نوعی مد و چشم و همچشمی ببینند و فشار مضاعفی را در طول دوران بارداری بر خود تحمیل کنند. ناهید خداکرمی، رئیس انجمن مامایی کشور با بیان این مطلب به «شهروند» می‌گوید: «پروتکل کشوری ٣ بار سونوگرافی آن هم به روش معمولی را برای کل دوران بارداری پیشنهاد کرده است و بر این اساس انجام سونوگرافی برای تعیین جنسیت، آلبوم عکس و به تصویرکشیدن جنین به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. اما مسائل اقتصادی و منفعت‌طلبی‌های مالی در چند‌ سال اخیر حتی حوزه سلامت کشور را هم تحت‌تاثیر قرار داده است. متاسفانه سونوگرافی متعدد از زنان باردار در کشور ما به یک تجارت تبدیل شده و تعدد آزمایش‌های غیرضروری زیادی در این دوران دیده می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «درحالی سونوگرافی‌های سه‌بعدی و غربالگری‌های مربوط به سلامت جنین و تشخیص جنسیت انجام می‌شود، که بیشتر هم در مراکز خصوصی و بدون پوشش بیمه صورت می‌گیرد، که انجام این‌گونه سونوگرافی‌ها برای اکثر زنان باردار ضرورتی ندارد و بیشتر نتایج این سونوگرافی‌ها نیز نرمال است. اگر رصدی از بخش خصوصی در چند‌ سال اخیر صورت پذیرد که این غربالگری‌ها را انجام می‌دهند، مشاهده می‌شود در بیش از ٩٠‌درصد موارد وضع نرمال و طبیعی است و این سونوگرافی‌ها ضرورتی نداشته است.»
رئیس انجمن علمی مامایی کشور در پاسخ به این پرسش که به‌هرحال این‌گونه سونوگرافی‌ها را متخصصان زنان و زایمان به زنان باردار توصیه می‌کنند، می‌گوید: «این‌که همه زنان باردار نیاز به این غربالگری دارند، فرهنگ درستی نیست. این‌گونه خدمات برای مادران در معرض خطر ازجمله زنان بالای ٣٥‌سال یا دارای بیماری‌ زمینه‌ای است. غربالگری آزمونی است که برخی ناهنجاری‌های کروموزومی مانند سندروم داون را بررسی می‌کند و این غربالگری در هفته ١١ تا ١٣ بارداری انجام می‌شود. اگر مادر جزو گروه پرخطر باشد بین هفته ١٥ تا ٢٠ بارداری یک آزمایش غربالگری دیگر انجام می‌شود و اگر جواب آن مثبت بود مادر باید «آمینیو سنتز» انجام دهد. سونوگرافی‌های چندبعدی برای انجام این غربالگری‌ها تجویز می‌شود.»
القای تقاضای کاذب برای سونوگرافی
از سوی برخی پزشکان
عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تایید این مسأله که متخصصان زنان و زایمان؛ مادران باردار را به انجام مکرر سونوگرافی‌های چندبعدی ترغیب می‌کنند، می‌گوید: «واقعیت این است که زنان باردار را وادار به انجام این‌گونه سونوگرافی‌ها می‌کنند و لحن پیشنهاد به‌صورتی است که مادر فکر می‌کند اگر این سونوگرافی را انجام ندهد، دچار مشکل می‌شود. فقط ١٠‌درصد از مادران به سونوگرافی‌های رنگی، سه‌بعدی و بیش از ٣ نوبت نیاز دارند. به همین دلیل هم توصیه می‌شود زنان باردار بر انجام سونوگرافی بیشتر اصرار نکنند. البته این موضوع نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.»
او ادامه می‌دهد: «یکی از مشکلات نظام سلامت کشور ما، تقاضاهای القایی و کاذب است. بسیاری از اقدامات تشخیصی، آزمایش‌ها و مراجعات به مراکز درمانی ریشه در همین القاهای کاذب دارد. ما با موارد زیادی برخورد داریم که خانواده‌ها درخواست تجویز سونوگرافی دارند، درحالی که هیچ نیازی به این کار نیست. حتی مادر می‌تواند تعدد انجام سونوگرافی را نپذیرد و این موضوعی اختیاری است.»
خداکرمی با اشاره به تداخلات صنفی ارایه‌دهندگان خدمات بارداری و زایمان در کشور و تاثیرات آن بر افزایش هزینه‌های فرزند‌آوری، می‌گوید: «ارایه خدمات تصویربرداری پزشکی از سوی سایر گروه‌های پزشکی و ارایه خدمات زایمان و مشاوره بارداری توسط متخصصان زنان و زایمان، نمونه‌هایی از این تداخلات است که درنهایت باعث افزایش هزینه‌های دوران بارداری می‌شود. درحالی‌که بارداری هزینه بالایی ندارد و مراکز بهداشتی به شکل رایگان خدمات دوران بارداری را ارایه می‌دهند.» او ادامه می‌دهد: «لزومی ندارد که در هر حالتی مادر باردار به متخصص زنان مراجعه کند به این دلیل که پزشک زنان برای حاملگی پرخطر و جراحی است. اگر مادران باردار نزد ماما بروند در صورت نیاز ماما آنان را به متخصص ارجاع می‌دهد، به این دلیل که ماما عامل مراقبت‌های طبیعی در دوران بارداری است و مادران با رعایت این موضوع می‌توانند زایمان طبیعی و مناسبی داشته باشند.»

۱۷۹/