فهرج، قدیمی ترین مسجد ایران +عکس

قدمت «مسجد جامع فهرج» که به «مسجد کهن» معروف است، به قرن اول هجری قمری می رسد و معماری آن نشان می دهد که این مسجد در دوره ساسانیان ساخته شده. این بنا سال هاست که با عنوان قدیمی ترین مسجد ایران معروف است.

در روستای قهرج از توابع مهریز استان یزد، در دل کویر و در کنار راه اصلی یزد – بافق، مناره های کاهگلی در زیر نور خورشید، در همان نگاه اول نظر هر توریستی را به خودش جلب می کند. رد مناره ها را که می گیریم به یک مسجد می رسیم؛ بنای مربعی شکل که در میان بومی های این منطقه به «حسینیه» نیز معروف است.

در ورودی مسجد در سمت جنوب غربی عمارت قرار دارد و دو در ورودی دیگر که یکی باز و دیگری مسدود است، در سمت شرقی مسجد قرار گرفته اند.

شبستان مسجد و هر دو سمت شرقی – غربی آن در امتداد رواق قرار دارد و به وسیله طاق های گهواره ای پوشیده شده اند. قدیمی ترین مسجد ایران، در آذر ماه ۱۳۴۹ به شماره ۹۰۶ به عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسیده است.

فضای کلی مسجد از یک شبستان و رواقی به دور یک حیاط مرکزی، تشکیل شده. این شبستان دو دهانه دارد که در آن فرش پهن می کنند، هر دهانه شبستان، یک قوس نیزه دار دارد، عرض دهانه های میانی شبستان، شباهت زیادی به عرض دهانه های میانی مسجد تاری دامغان دارد و کمی پهن تر از دو دهانه مجاورش است. این بزرگی دهانه میانی، در سمت قبله، نشان دهنده محراب است.

ارتفاع شبستان به عنوان مهمترین بخش مسجد، از سایر بخش های آن بیشتر است، حیاط این مسجد کاملا مربع نیست و بخش شمالی اندکی از بخش جنوبی پهن تر است.

جلوتر ستون های مستطیلی شکلی را در شبستان مسجد وجود دارد که هر گوشه آنها، ستونک های تزئینی دارد، جزییات ستون ها باعث شده پژوهشگران این مسجد را شبیه مساجدی چون مسجد «احمد ابن طولون» و «مسجد حکیم» که هر دو در قاهره ساخته شده اند بدانید، البته جالب است بدانید نمونه دیگری از این ستون ها در مسجد جامع میبد و مسجد کوشک در فردوس خراسان نیز پیدا شده است.

قدمت مساجد معمولا با توجه به ساختار و معماری محراب شان تعیین می شود. سراغ محراب قدیمی ترین مسجد ایران می روم، یک محراب گچی در انتهای دهانه میانی شبستان بر روی دیوار قبله قرار دارد که عرضش ۲ متر و ۳۲ سانتیمتر و ارتفاعش ۳ متر و ۲۴ سانتیمتر است.

کمی جلوتر یک محراب کوچک، در سمت غربی محراب اصلی دیده می شود، این محراب گچی است و در فاصله خیلی کمی از محراب اصلی قرار دارد.

یکی دیگر از مواردی که در این عمارت وجود دارد و باعث می شود نفس هر محققی با دیدنش در سینه حبس شود، پنجره ای مستطیل شکل است که در درون یک قاب تزئینی چند پره در مقابل محراب و در زیر طاق دیده می شود. جالب اینجاست که شبیه همین قاب را محققان در بقایای مسجد بزرگ المتوکل در سامرا ثبت کرده اند.