فردا ؛ بازگشایی سفارت انگلیس در تهران

انتظار می‌رود که هاموند پرچم انگلیس را در سفارتخانه این کشور در تهران بعد از گذشت چهار سال، یعنی از نوامبر سال ۲۰۱۱ میلادی بار دیگر برافراشته سازد. انتظار می‌رود که در سفر هاموند به ایران یک هیأت تجاری از جمله شماری از رؤسای شرکت‌های انگلیسی همانند «رویال داچ شل» وی را همراهی کنند.
وزیر خارجه انگلیس قرار است با دکتر حسن روحانی رئیس جمهوری ایران و سایر مقامات ارشد این کشور از جمله وزیران صنایع، تجارت، نفت و حمل و نقل دیدار داشته باشد. با توجه به پایان گرفتن تحریم‌ها علیه ایران به دنبال توافق هسته‌ای وین، از هم اکنون شرکت‌های خارجی برای عقد قرارداد با ایران بویژه در زمینه‌های نفت و گاز صف کشیده‌اند.
پیش ازاین انتظار می‌رفت که فعالیت سفارتخانه‌های دو طرف اندکی پس از تعیین کاردار غیرمقیم در ۲ سال پیش از سر گرفته شود، اما برخی موضوع‌های فنی مانع از این کارشده بود. پس از ماه‌ها تأخیر، لندن پس از آنکه متوجه شد در حال عقب افتادن از رقبای اروپایی‌اش برای حضور در بازارهای ایران است، تصمیم به بازگشایی سفارتش در تهران گرفت.

تنها توافق هسته‌ای توانست گره ۴ ساله سفارتخانه‌های بسته ایران و انگلستان را بگشاید. ۴۲ روز پس از آنکه محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی در مرکز رسانه‌ای اتریش، خبر دستیابی به توافق هسته‌ای را به جهان اعلام کردند، اعلام شد وزیر خارجه انگلیس که کشورش یک ضلع ۱+۵ است، یکشنبه آینده ضمن سفر به تهران، سفارت کشور خود را بازگشایی می‌کند. فیلیپ ‌هاموند پس از وزیران خارجه فرانسه و ایتالیا و همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نیز معاون صدر اعظم آلمان، پنجمین مقام بلندپایه اروپایی است که پس از توافق هسته‌ای به ایران سفر می‌کند. آن گونه که روزنامه انگلیسی «گاردین» نوشته است، قرار است در ابتدای فعالیت سفارت انگلیس، گروه کوچکی از دیپلمات‌ها به ریاست «آجی شارما» که تاکنون کاردار غیرمقیم انگلستان بود، در تهران مستقر شوند. گویا این کشور سفیر تازه‌ای را برای اعزام به تهران انتخاب کرده، اما نام وی هنوز اعلام نشده است. توافق هسته‌ای، نقش کلیدی در برداشتن موانع بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور داشت. اما به نظر می‌رسد رایزنی‌های تهران- لندن برای حل این معضل، از سال‌ها پیش آغاز شده بود، چنان‌که محمدحسن حبیب‌الله‌زاده، کاردار غیرمقیم جمهوری اسلامی ایران در انگلیس، چندی پیش در گفت‌وگو با روزنامه «ایندیپندنت» در ارتباط با بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور گفته بود: «مذاکرات در این خصوص در حال انجام است و پس از نهایی شدن، شاهد فعالیت کامل نمایندگی‌های دو کشور خواهیم بود.» وی افزود: «در طول یک و نیم سال گذشته، با وجود برخی مشکلات، رایزنی‌های دو کشور در مورد امور دوجانبه، منطقه‌ای و پارلمانی انجام و هیأت‌هایی بین دو کشور تبادل شده است. هم اکنون بخش کنسولی سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن فعال است و خدمات کنسولی به ایرانیان مقیم ارائه می‌کند.»
آغاز پاییز ۴ ساله روابط دو کشور
۸ آذرماه ۱۳۹۰، گروهی همزمان به سفارت انگلستان در چهارراه استانبول و باغ سفارت در قلهک حمله کردند. ماجرای حمله به سفارت انگلستان، ناگهانی نبود ۲۱ آذرماه ۸۹، سایمون گس سفیر وقت انگلستان در تهران، در یادداشتی از وضع حقوق بشر در ایران انتقاد کرد. یک هفته بعد از این یادداشت، کمیسیون امنیت ملی طرح کاهش رابطه را در دستور کار خود قرار داد و در نهایت، ۶ آذرماه ۱۳۹۰ طرح دو فوریتی کاهش رابطه با انگلیس با ۱۷۹ رأی موافق، در مقابل چهار رأی مخالف و ۱۱ رأی ممتنع، به تصویب رسید. براساس ماده واحده این طرح، وزارت امور خارجه موظف شد ظرف دو هفته، روابط سیاسی را با دولت انگلیس به سطح کاردار تنزل دهد. اما پیش از آنکه وزارت خارجه تلاش‌های خود را برای کاهش روابط آغاز کند، حمله به سفارت، منجر به بسته شدن سفارتخانه‌های دو کشور شد.
اختلاف نظرهای داخلی
واقعه ۶ آذرماه پیامدهای اقتصادی و سیاسی بسیاری در عرصه بین‌المللی برای ایران داشت. اما مهم‌تر از آن، پیامدهای داخلی این واقعه بود. دو روز بعد از حمله، وزارت امور خارجه با صدور بیانیه‌ای، از رفتارهای دانشجویان و برخی رفتارهای غیرقابل قبول معدودی از معترضین که با وجود تلاش نیروی انتظامی و تقویت نیروهای حفاظت کننده از سفارت صورت پذیرفت، ابراز تأسف کرد. علی اکبر صالحی، وزیر خارجه وقت نیز در همین ماه، در دیدار با وزیر خارجه سوئد گفت که «حمله به سفارت انگلیس قابل پیش‌بینی نبوده و مورد تأیید هم نیست.» در انتقاد از این بیانیه و موضعگیری بود که سایت تندروی «رجانیوز» خواستار تسخیر وزارت خارجه، بعد از تسخیر سفارت انگلستان شد. این موضعگیری تندروها، آغازی بر تلاش برخی چهره و نهادها برای سلب مسئولیت خویش از این حمله بود. از جمله ۹ آذر، سازمان بسیج دانشجویی اعلام کرد که «تخریب‌ اموال سفارت بریتانیا کار ما نبود.» در همین زمان، تیم رسانه‌ای احمدی‌نژاد نیز حمله به سفارت بریتانیا را اقدامی «مشکوک» علیه دولت دانست و برخی نمایندگان مجلس و محمدباقر قالیباف، شهردار تهران را متهم به سازماندهی و اجرای ماجرا معرفی کرد؛ ادعایی که مستندی برای آن ارائه نشد و با تکذیب مواجه شد. برخی ائمه جمعه نیز در نخستین نماز جمعه بعد از ۶ آذر، از موضعگیری درباره حمله به سفارت خودداری و به قدردانی از مجلس بابت تصویب طرح، بسنده کردند. در مقابل، برخی از مراجع تقلید همچون آیت‌الله مکارم شیرازی، حمله به سفارت را کاری ناصواب توصیف کردند. در این میان احمدی‌نژاد، رئیس دولت وقت و سایر اعضای دولت از اعلام موضع رسمی و علنی در این باره خودداری کردند.
انتقاد رهبر معظم انقلاب
سخنان رهبر معظم انقلاب درباره حمله به سفارت انگلستان، ۱۷ مرداد ۹۱ رقم خورد و مشخص کرد که مسئولان عالی‌رتبه نظام، چنین رخدادهایی را تأیید نمی‌کنند. ایشان در دیدار با دانشجویان، با اشاره به ورود دانشجویان به سفارت انگلیس اظهار کردند: «در قضیه اخیر اشغال آن سفارت خبیث، احساسات جوانان درست بود. ولی رفتن‌شان [به داخل سفارت] درست نبود. با وجود مواضع کاملاً روشن نظام در این زمینه، نباید با کار دیپلماسی سنتی و متعارف مخالفت شود.» رمضان شریف، سخنگوی سپاه پاسداران نیز بهمن ماه همین سال، حمله به سفارت انگلیس را احساسی خواند.
چه کسی هزینه‌ها را می‌پردازد؟
درست فردای پس از حمله به سفارت، دو بحث در فضای سیاسی کشور شکل گرفت؛ نخست اینکه سفارتخانه‌های کشور از چه زمانی بازگشایی می‌شود و دوم اینکه الزام این بازگشایی چیست؟ زیرا برخی گزارش‌ها، حکایت از آن داشت که انگلستان خواستار عذرخواهی و پرداخت غرامت از سوی ایرانیان است. علی مطهری، نماینده مجلس اول تیرماه امسال، در گفت‌وگویی با ایسنا که همزمان با سفر جک استراو به تهران و اصرار تندروها مبنی بر عذرخواهی وی از ایران انجام شد، تأکید کرد که «اگر بنا بر عذرخواهی جک استراو از ملت ایران باشد، اشغالگران سفارت این کشور در تهران نیز باید عذرخواهی کنند.» اما تندروها و حامیان حمله کنندگان، پاسخی برای اقناع افکار عمومی نداشتند و حتی حاضر به پذیرش مسئولیت خویش در شکل‌گیری این رخداد نبودند. از جمله حمید رسایی، نماینده مجلس ‌و از اعضای جبهه پایداری که از ساعات نخست تجمع و ورود به سفارت انگلیس در محل حضور داشت، در گفت‌و‌گو با «شرق» در پاسخ به این سؤال که «به هر حال این رفتار خودسرانه هزینه‌هایی را به کشور تحمیل کرد و حالا سپاه هم نسبت به این موضوع واکنش داشته است؟» با خنده گفت: «من نمی‌توانم این هزینه را بررسی کنم ببینم یک کیلو بود یا دو کیلو» اما دستگاه دیپلماسی ایران، چاره دیگری برای این دو پرسش پیدا کرد. مجید تخت روانچی، معاون وزیر خارجه اردیبهشت امسال، هنگام اوج گیری بحث‌ها درباره بازگشایی سفارت اعلام کرد که «تهران؛ گزینه جبران خسارات وارده به ساختمان سفارت انگلیس را بررسی می‌کند، اما بابت آن حادثه عذرخواهی نمی‌کند، چراکه لندن عذرخواهی‌های زیادی به تهران بدهکار است.»
بادها خبر از تغییر فصل می‌دهند
هنگامی که توافق «وین» حاصل شد و رهبران و شرکت‌های اروپایی در صف سفر به تهران قرار گرفتند، لندن هم طولانی شدن بیشتر تعلیق فعالیت سفارتش در تهران را به مصلحت ندید و با اعزام مقام بلندپایه‌ای در سطح وزیر خارجه، آغاز دور جدیدی از مناسبات تهران- لندن را کلید زد. هرچند، هنوز نباید از فعالیت‌های مخالفان تنش‌زدایی در دو پایتخت غافل ماند. کما اینکه جمعی از نمازگزاران در پایان نمازجمعه دیروز پایتخت ضمن سر دادن شعار «مرگ بر انگلیس» مخالفت خود را با بازگشایی سفارت این کشور اعلام کردند.